Sunday, April 19, 2009

निष्काम मुहब्बत

सदियों से लोग इस बात पर ताज्जुब करते रहे हैं कि कोई किसी अनजान व्यक्ति के लिए क्यों मर मिटने तक को तैयार हो जाता है। क्यों कोई नौजवान ऐसी लड़की के प्रति आकर्षित हो जाता है, जिसे वह जानता तक नहीं? बदले में कुछ पाने की इच्छा के बगैर क्यों उसके दिल में दूसरे के लिए बेपनाह प्यार पैदा हो जाता है? अक्स हमें किसी से इतना लगाव हो जाता है कि हम बिना उससे कुछ पाने की चाहत के भी उसकी पूरी केयर करते हैं, उसकी देखभाल करते हैं। इस निष्काम मुहब्बत का राज क्या है? अब वैज्ञानिकों ने इसका जवाब ढूंढ लिया है।

ऐसी भावना हमारे दिमाग के सात अलग-अलग हिस्सों की एकसाथ एक्टिव होने से पैदा होती है। प्यार के इस सर्वोच्च स्वरूप में कोई व्यक्ति किसी ऐसे इंसान के लिए कुछ भी करने को तैयार हो जाता है, जिससे उसका कोई खून का रिश्ता भी नहीं होता और बदले में कुछ पाने की चाहत भी पैदा नहीं होती। मॉन्ट्रियाल यूनिवर्सिटी के सेंटर फॉर रिसर्च इनटू न्यूरोफिजियॉलजी ऐंड कॉग्निशन की प्रफेसर मारियो बियोरिगार्ड की टीम ने पता लगाया कि रोमांटिक लव में दिमाग के सिर्फ तीन हिस्से काम करते हैं जबकि निष्काम मुहब्बत में सात हिस्से। कभी-कभार रोमांटिक या सेक्सुअल लव इस पर थोड़ा-बहुत हावी हो सकता है, लेकिन वह असली प्यार को डिगा नहीं पाता।

इसका पता लगाने के लिए प्रो. मारिया ने ऐसे लोगों को चुना, जो उन लोगों की देखभाल और सेवा करते थे जिन्हें पढ़ने-लिखने में दिक्कत होती थी। उन्हें पैसे काफी कम मिलते थे, लेकिन फिर भी उनका प्यार कम नहीं होता था। इन लोगों के दिमाग की एमआरआई (मैग्नेटिक रिसॉनेंस इमेजिंग) से पता लगा कि उनके दिमाग के सात हिस्से से ये निष्काम भावनाएं पैदा होती हैं। इनमें से तीन वे हिस्से थे, जो रोमांटिक लव के लिए जिम्मेदार थे। प्रो. मारिया ने देखा कि निष्काम प्रेम की भावना आते ही दिमाग के कुछ हिस्से एक्टिव हो गए और उन्होंने डोपामाइन नाम का केमिकल रिलीज करना शुरू कर दिया। यह केमिकल हमें आनंद, खुशी, बदले में कुछ पाने की चाहत जैसी भावनाओं को पैदा करता है। इससे नतीजा निकाला गया कि निष्काम प्रेम में समर्पण की भावना गहरे भावनात्मक संबंध बनाने में मदद करती है। ऐसे ही अटूट रिश्ते की बदौलत मानव जाति इतनी विकसित हो पाई है।

वैज्ञानिक निष्काम मुहब्बत का राज खोलने के लिए इसलिए भी बेताब थे क्योंकि अपने सगे-संबंधियों के प्रति प्यार तो हर किसी को होता है। खासकर पति/पत्नी या बच्चे, जिनके जरिए हमारे जीन अगली पीढ़ी तक पहुंचते हैं। लेकिन उस प्यार की वजह क्या है, जिसमें बिना बदले में कुछ पाने की इच्छा के व्यक्ति को दूसरे से लगाव हो जाता है? अब इस राज से पर्दा उठ गया है।

Tuesday, April 14, 2009

શબ્દોની તાકાતને ઓળખો

word_power_magic

તાજી ઘટનાની વાત છે. એક અજાણ્યા માણસના શબ્દોએ મારી આંખો ખોલી નાખી. તેનાં વાકયો સાંભળીને મને અહેસાસ થયો કે આખરે શા માટે શબ્દોને નકારાત્મક કે સકારાત્મક ક્રિયાઓનું પ્રારભિંક લક્ષણ કહેવામાં આવે છે.

ઘટના કંઈક એવી હતી કે હું મારી દિનચર્યા અનુસાર મારા ડોગી સાથે ટહેલવા નીકળ્યો. અચાનક મારા પાડોશી તેમના આલ્સેશિયન કૂતરા સાથે મારી સામે આવ્યા અને બોલ્યા, ‘તમને ખબર છે કે દરરોજ તમારી બાલ્કનીમાં ઊભેલા આ ડોગીને જોઈને મને એવો અહેસાસ થાય છે કે જાણે તે મને ચા કે કોફી માટે આમંત્રણ આપી રહ્યું છે. કદાચ તમને આ સાંભળી આશ્ચર્ય થયું હશે.

જોકે, આપણે પણ કયારેક સાથે ચા-કોફી પીવી જોઈએ! હું તમારી બિલ્ડિંગની બાજુમાં જ રહું છું.’ તેમનાં મધુર હાસ્ય અને વાતો સાથે થોડી વારમાં જ તે ત્યાંથી નીકળી ગયા, પરંતુ તેમણે કહેલા શબ્દો મારા દિલ-ઓ-દિમાગ પર અંકિત થઈ ગયા.

આયરિશ લેખક જયોર્જ બર્નાર્ડ શો શબ્દોને પોસ્ટેજ સ્ટેમ્પ કહેતા હતા. તેને લીધે જ પોતાની વાત પ્રત્યે બહુ સાવધાન રહેવું જોઈએ. જો વરુણ ગાંધીએ બોલેલા શબ્દોએ વિવાદ પેદા કરી દીધો તો લાલુપ્રસાદ યાદવની તેમના અંગેની ટિપ્પણી ‘રોડ રોલરે’ ઘટનાને ફરીથી ‘ગરમ’ કરી દીધી.

ભૂતપૂર્વ સીબીઆઈ નિદેશક જોગિંદરસિંહ એક નવું પુસ્તક લખી રહ્યા છે, જેનો મર્મ મને ખબર છે. તે પુસ્તકમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે તમે હંમેશાં સકારાત્મક વિચારો ન કરી શકો, તેવી જ રીતે નકારાત્મક ખયાલોને આવતા રોકી પણ ન શકો. તેમ છતાં જો તમે સજાગ રીતે કોશિશ કરો તો નકારાત્મક વિચારોને દૂર રાખી શકો છો. તેના માટે તમારે શબ્દો પર બહુ ઘ્યાન આપવું પડશે.

યાદ રાખો કે શબ્દ બે લોકોને નજીક લાવી શકે છે અને તેમને અલગ પણ કરી શકે છે. આ સંદર્ભમાં બ્રિટનના પૂર્વ પ્રધાનમંત્રી વિન્સ્ટન ચર્ચિલના શબ્દો જાણવા જોઈએ, ‘નકારાત્મક શબ્દોને બોલ્યા વિના પચાવી જવાથી કોઈનું પણ પેટ નથી બગડયું!’

ફંડા એ છે કે શબ્દોમાં બહુ તાકાત હોય છે. આથી કોઈ પણ વ્યકિત સાથે વાત કરતી વખતે હંમેશાં યોગ્ય અને સકારાત્મક શબ્દોની પસંદગી કરવી જોઈએ.

- Loveable Poet

- N.Raghuraman

Friday, April 10, 2009

Dil mein utar kar nhi dekhaa

Aankhon mein raha dil mein utar kar nhi dekhaa,
Kashti Kay musaafir nay samander nhi dekha,

Be waqt agar jaaoongaa sabh chaunk padeingay,
Aik ummar hue din mein kabhi ghar nhi dekha,

Jiss din say chalaa hoon meri manzil pay nazar hai,
Aankhon nay kabhi meel ka pathar nhi dekhaa,

Yeh phool mujhay koi viraasat mein milay hain,
Tumnay mera kanton bharaa bistar nhi dekhaa,

Pathar mujhay kehta hai mujhay chaahnay vaalaa,
Main mom hoon uss nay mujhay chhoo kar nhi dekhaa

- Pramod Ambady

- Loveable Poet

Related Posts with Thumbnails

पुराने ओल्डर पोस्ट

loveable Poet © 2008 JMD Computer Mo: 91 9825892189